«Οι καπιταλιστές εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τις ευκαιρίες της κρίσης»

Συνέντευξη του Ρ. Γουλφ στον Χ. Πολυχρονίου

Ο Richard Wolff, ομότιμος καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Αμχερστ και νυν επισκέπτης καθηγητής στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Διεθνών Σχέσεων στο New School στη Νέα Υόρκη (διδάσκει επίσης στο Μπρεχτ Φόρουμ του Μανχάταν), είναι ένας από τους κύριους εκπροσώπους της λεγόμενης ριζοσπαστικής πολιτικής οικονομίας και από τους πιο δημοφιλείς μαρξιστές αναλυτές. Εχει δημοσιεύσει μια μεγάλη σειρά από βιβλία και άρθρα που αναλύουν τον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό (ή τον κομμουνισμό) από μια εναλλακτική μαρξιστική προσέγγιση. Είναι επίσης τακτικός αρθρογράφος στο «Truthout» και διαθέτει τη δική του εβδομαδιαία ραδιοφωνική εκπομπή στην πόλη της Νέας Υόρκης. Σπούδασε οικονομικά και ιστορία στα Πανεπιστήμια του Χάρβαρντ (πτυχίο ιστορίας), του Στάνφορντ (μεταπτυχιακό στα οικονομικά) και του Γέιλ (μεταπτυχιακό στην ιστορία και διδακτορικό στα οικονομικά).

* Σε μια επιστημονική εργασία μαζί με τον Stephen Resnick πριν από σχεδόν είκοσι χρόνια για ένα βιβλίο για τον καπιταλισμό και το μαρξισμό που επιμελήθηκα, επισημάνατε ότι υπήρχε μια εποχή που θεωρείτο πως οι κοινωνίες μπορεί να ακολουθήσουν «μία από δύο αλληλοαποκλειόμενες μορφές [κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης]. Η πρώτη μορφή, ο καπιταλισμός, ορίζεται συνήθως με βάση τρία βασικά στοιχεία: τις αγορές (που καθορίζουν τις τιμές και τους μισθούς), την ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής (συμπεριλαμβανομένης της εργασιακής δύναμης) και, ως εκ τούτου, τη μισθωτή εργασία. Ο δεύτερος, ο κομμουνισμός (ή ο σοσιαλισμός), ορίζεται γενικά ως η απουσία των ίδιων τριών στοιχείων». Από τότε, παραμένετε ένθερμος υποστηρικτής της ιδέας ότι δεν είναι αυτές οι μεταβλητές που ξεχωρίζουν τον καπιταλισμό από το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.

- Στην ανάλυσή μου, οι επιθετικοί προσδιορισμοί «καπιταλιστική» και «σοσιαλιστική» αναφέρονται σε ταξικές διαδικασίες. Οι ταξικές διαδικασίες είναι διαφορετικές από τις διαδικασίες που περιλαμβάνουν την κατοχή ιδιοκτησίας, αλλά και από τις διαδικασίες των αγοραίων ανταλλαγών, συμπεριλαμβανομένης της ανταλλαγής μεταξύ μισθών και εργασιακής δύναμης. Οι ταξικές διαδικασίες ορίζονται επακριβώς ως η παραγωγή, η λήψη και η διανομή της πλεονάζουσας εργασίας. Αυτές είναι οι διαδικασίες που συγκροτούν μια ταξική δομή.

Ετσι, η προσέγγισή μου διαφέρει από τις παραδοσιακές συζητήσεις για τον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό, εστιάζοντας την προσοχή σε μια διαφορετική μεταβλητή όσον αφορά τη διάκριση μεταξύ κοινωνικοοικονομικών συστημάτων. Στην προσέγγισή μου, ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός ή ο κομμουνισμός αναφέρονται στο ζήτημα της ταξικής δομής, τη συγκεκριμένη μορφή των διαδικασιών παραγωγής, λήψης και διανομής της πλεονάζουσας εργασίας. Κάτω από το συγκεκριμένο ορισμό, οι ταξικές διαδικασίες είναι διαδραστικές και αλληλοεξαρτώμενες, αλλά και τελείως διαφορετικές από μη ταξικές διαδικασίες όπως η ιδιοκτησία (ιδιωτική, συλλογική ή κρατική), η διανομή (αγορές, κεντρικά κατευθυνόμενη διανομή, εθιμικές πρακτικές διανομής) και η ισχύς (κατανομή της εξουσίας μεταξύ ατόμων, επίπεδα διακυβέρνησης, κ.ο.κ.).

Καπιταλισμός

* Εάν δεν είναι η μισθωτή εργασία, οι αγορές και η ιδιωτική ιδιοκτησία που καθορίζουν τις καπιταλιστικές ταξικές διαδικασίες, τι ακριβώς είναι ο καπιταλισμός;

- Κρίσιμο για την επιχειρηματολογία μου σχετικά με τα κοινωνικοοικονομικά συστήματα είναι ότι δεν υπάρχει αναγκαία ή μηχανική σύνδεση μεταξύ οποιουδήποτε από αυτούς τους παράγοντες και της παρουσίας μιας συγκεκριμένης μορφής ταξικής διαδικασίας. Δεν είναι η μισθωτή εργασία, οι αγορές, η ιδιωτική ιδιοκτησία, η κοινοβουλευτική δημοκρατία, η διαθεσιμότητα φυσικών πόρων ή οποιοσδήποτε άλλος παράγοντας ή υποσύνολο παραγόντων που αποτελούν τους καθοριστικούς παράγοντες των καπιταλιστικών, ας πούμε, ταξικών διαδικασιών. Αντιθέτως, είναι το σύνολο των συνθηκών, το σύνολο όλων των παραγόντων που αλληλεπιδρούν και, ως εκ τούτου, δημιουργούν την ιδιαίτερη μορφή των ταξικών διαδικασιών.

Επομένως, ο καπιταλισμός είναι η συγκεκριμένη ταξική διαδικασία, δηλαδή η οργάνωση του πλεονάσματος, στην οποία αυτοί που παράγουν το πλεόνασμα είναι διαφορετικοί άνθρωποι από εκείνους που ιδιοποιούνται και στη συνέχεια διανέμουν κοινωνικά αυτό το πλεόνασμα, με στόχο την αναπαραγωγή των καπιταλιστικών ταξικών διαδικασιών. Με τον τρόπο αυτό, ο καπιταλισμός είναι όπως ο φεουδαλισμός και η δουλεία. Αυτό που διαφοροποιεί τον καπιταλισμό από το φεουδαλισμό και τη δουλεία είναι η σχέση μεταξύ των παραγωγών του πλεονάσματος και των σφετεριστών.

Στον καπιταλισμό, υπάρχει συμβατική σχέση (σε αντίθεση με την ιδιοκτησία, όπως στη δουλεία, ή την προσωπική σχέση της δουλοπαροικίας, όπως στον φεουδαλισμό) μεταξύ του παραγωγού του πλεονάσματος και του σφετεριστή μέσω του συστήματος των μισθών. Αλλά για να ωθήσω το επιχείρημα σε μια ακραία λογική, εάν οι καπιταλιστικές ταξικές διαδικασίες μπορούσαν να συνυπάρξουν σε μια κοινωνία χωρίς μισθωτή εργασία, χωρίς αγορές και χωρίς ατομική ιδιοκτησία, θα μπορούσε αυτή η κοινωνία να εξακολουθεί να ονομάζεται καπιταλιστική;

Η απάντηση που προκύπτει με βάση τον ορισμό που θεωρώ ότι αντιπροσωπεύει τη μαρξιστική ταξική προσέγγιση είναι «ναι», αν μπορούμε να αποδείξουμε ότι όλοι οι άλλοι κοινωνικοί παράγοντες (εκτός από τη μισθωτή εργασία, τις αγορές και την ιδιωτική ιδιοκτησία) που επηρεάζουν την ιδιαίτερη οργάνωση της παραγωγής, της λήψης και της διανομής της πλεονάζουσας εργασίας έχουν μια υπερπροσδιορισμένη καπιταλιστική μορφή.

* Αυτό συνεπάγεται, επομένως, ότι το ποιος κυριαρχεί στο κράτος, την οικονομία και την κοινωνία, που ήταν η θέση διαφόρων σοσιαλιστών και κομμουνιστών, από τον Λένιν έως τον Οσκαρ Λάνγκε και τον Πολ Σουίζι, δεν είναι αυτό που διαφοροποιεί τον καπιταλισμό από το σοσιαλισμό.

- Ακριβώς. Αυτό που διαφοροποιεί ένα σύστημα είναι, όπως έδειξε ο Μαρξ, ο τρόπος που «αντλείται το πλεόνασμα από τους παραγωγούς». Αν συλλογικά οι ίδιοι οι παραγωγοί του πλεονάσματος (i) καθορίζουν το μέγεθος του πλεονάσματος που παράγουν (ii) το ιδιοποιούνται και (iii) το διανέμουν κοινωνικά, τότε έχετε σοσιαλισμό ή κομμουνισμό. Κάτω από τον καπιταλισμό, οι παραγωγοί του πλεονάσματος αποκλείονται από τον καθορισμό της ιδιοποίησης ή της κατανομής της υπεραξίας.

Σοβιετικό σύστημα

* Από τη σκοπιά της μαρξιστικής ταξικής ανάλυσης ποια ήταν η φύση της σοβιετικής οικονομίας και κοινωνίας;

- Νομίζω είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι το σύστημα στην ΕΣΣΔ δεν ήταν δομημένο έτσι ώστε να μπορούν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι να ιδιοποιούνται και να διανέμουν τα πλεονάσματά τους. Ως εκ τούτου, το σοβιετικό σύστημα δεν αποτελείωσε τον καπιταλισμό· άλλαξε τη μορφή του. Αντί του ιδιωτικού καπιταλισμού (σφετεριστές επιλεγμένοι από μετόχους και χωρίς κρατικές θέσεις), θεσμοποίησαν τον κρατικό καπιταλισμό (κρατικοί αξιωματούχοι που λειτουργούσαν ως σφετεριστές του πλεονάσματος). Ο Λένιν το αναγνώρισε αυτό το γεγονός, ελπίζοντας ότι ο κρατικός καπιταλισμός θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως ένα βήμα στο δρόμο προς το σοσιαλισμό. Εκτός από ένα σύντομο χρονικό διάστημα στις αγροτικές κολεκτίβες τη δεκαετία του 1930 και του 1940, η σοσιαλιστική ή κομμουνιστική ταξική δομή δεν ήταν διαδεδομένη στην ιστορία της ΕΣΣΔ.

* Πώς το εξηγείτε;

- Υπάρχει ένα σημαντικό θέμα στο έργο του Μαρξ που χρησιμοποιεί ένα προσεκτικό προσδιορισμό αυτού που αποκαλεί αναγκαία και πλεονάζουσα εργασία για τη διαφοροποίηση μεταξύ των οικονομικών συστημάτων.

Εν συντομία, το θέμα αυτό υποστηρίζει ότι σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, ορισμένα μέλη εργάζονται για να μετατρέψουν τη φύση σε αντικείμενα των ανθρώπινων αναγκών και της επιθυμίας. Τα μέλη αυτά εκτελούν αναγκαία εργασία, την ποσότητα της εργασίας που απαιτείται για να εξασφαλιστεί το βιοτικό επίπεδο που επιθυμούν. Ομως συνεισφέρουν επιπλέον δουλειά πέρα από αυτό. Αυτή η πρόσθετη ποσότητα της εργασίας είναι αυτό που ο Μαρξ αποκαλεί η πλεονάζουσα εργασιακή δύναμή τους.

Με τον ορισμό του Μαρξ για την πλεονάζουσα εργασιακή δύναμη, η εκμετάλλευση (που ορίζεται ως οποιαδήποτε κατάσταση κατά την οποία οι παραγωγοί του πλεονάσματος είναι διαφορετικοί άνθρωποι από τους σφετεριστές του) δεν λαμβάνει χώρα μόνο σε ένα καπιταλιστικό σύστημα. Μπορεί να εμφανιστεί σε άλλα συστήματα, όπως η δουλεία και ο φεουδαλισμός, τα οποία εν συντομία ανέφερε ο Μαρξ. Αλλά εμφανίστηκε και στη Σοβιετική Ενωση για τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν σε σχέση με την ιδιοποίηση και τη διανομή της πλεονάζουσας εργασίας. Το επιχείρημα αυτό αναπτύσσεται πλήρως στο βιβλίο Stephen Resnick και Richard Wolff, «Ταξική θεωρία και ιστορία: Ο καπιταλισμός και ο κομμουνισμός στην ΕΣΣΔ» (New York, Routledge, 2002).

* Ο σοσιαλισμός και η άμεση συμμετοχική δημοκρατία φαίνεται να είναι αλληλένδετα στοιχεία στις αναλύσεις σας για το μέλλον της σοσιαλιστικής τάξης πραγμάτων. Κάποιοι επικριτές θα μπορούσαν να επισημάνουν ότι αυτή η άποψη ενέχει τον υπαινιγμό ότι οι άνθρωποι είναι απόλυτα ικανοί να παραμερίσουν την εγωιστική τους φύση, που είναι σαν να λέμε ότι το μέλλον του σοσιαλισμού εξαρτάται από ένα «νέο άνθρωπο».

- Η συντομότερη απάντηση είναι ότι η «φύση» των ανθρώπων είναι κοινωνικά προσδιορισμένη, μια εξελισσόμενη ποιότητα. Ο καπιταλισμός εγκλωβίζει τους ανθρώπους σε διάφορες μορφές συμπεριφοράς (στην πραγματικότητα, τους κάνει ηλίθιους), οι οποίες μορφοποιούνται και καθορίζονται από τις απαιτήσεις που τους θέτουν τα βασικά στοιχεία ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Η εξέλιξη της ανθρώπινης φύσης στην παρούσα φάση είναι αυτό που παράγει αυξανόμενες απαιτήσεις για κοινωνική αλλαγή πέρα από τον καπιταλισμό. Η αλλαγή προς το σοσιαλισμό θα συμβάλει περαιτέρω στην ανάπτυξη του ανθρώπου και της «φύσης» του.

Η κρίση

* Πολλοί στην Αριστερά διατείνονται ότι η κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα ο αναπτυγμένος καπιταλισμός είναι απειλητική για τη ζωή του συστήματος. Ωστόσο, τα κέρδη των μεγάλων επιχειρήσεων, των τραπεζών και άλλων χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, ενώ το βιοτικό επίπεδο για τους περισσότερους μέσους εργαζομένους συρρικνώνεται και κυριαρχεί η μάστιγα της μακροχρόνιας ανεργίας. Τι είδους καπιταλιστική κρίση είναι αυτή;

- Ο καπιταλισμός πάντα προσπαθεί να μετατρέψει τις εσωτερικές αντιφάσεις του και τις περιοδικές κρίσεις προς όφελός του. Να μετατρέψει, όπως έλεγε ο Μάο, τα κακά πράγματα σε καλά πράγματα. Η τρέχουσα κρίση (2007-σήμερα) έχει προσφέρει στους καπιταλιστές ευκαιρίες που τις εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, οι χρηματοοικονομικές και άλλες μεγάλες εταιρείες έσπευσαν να κινητοποιήσουν την κυβέρνηση, προκειμένου να τους προσφερθεί κρατική χρηματική βοήθεια για να αποφύγουν την κατάρρευση.

Είναι σαφές σε όλους ότι η προσφυγή των μεγάλων καπιταλιστικών επιχειρήσεων σε κρατική στήριξη διακωμωδεί την όλη επιχειρηματολογία της προηγούμενης εποχής περί αποτελεσματικού ιδιωτικού τομέα και άχρηστου δημόσιου τομέα. Κανένα πολιτικό αδιέξοδο (που πάντα εμφανίζεται όταν αφορά κοινωνικά προγράμματα και βοήθεια προς τους φτωχούς και την εργατική τάξη) δεν εμπόδισε την κυβέρνηση να αντιδράσει ταχύτατα και σχεδόν ομόφωνα στη διοχέτευση τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε δάνεια, εγγυήσεις, επενδύσεις, και άλλες μορφές τονωτικών δαπανών προς τις μεγάλες χρηματοοικονομικές/χρηματοπιστωτικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις.

Εν τω μεταξύ, το σύστημα έχει σταματήσει να εκπληρώνει τις υποσχέσεις του. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι καταδικασμένοι από την επανειλημμένη καταστροφή των θέσεων εργασίας, των εργασιακών προνομίων και στην ασφάλεια της εργασίας. Πολλοί επίσης βρίσκονται αντιμέτωποι με την κατάσχεση των σπιτιών τους και ζοφερές προοπτικές απασχόλησης για τα ίδια τα παιδιά τους.

Το προσωπικό, οικογενειακό και οικονομικό κόστος της αποτυχίας στην αντιμετώπιση των καπιταλιστικών κρίσεων είναι συγκλονιστικό. Το καπιταλιστικό σύστημα μας στερεί το σύνολο της παραγωγής και του πλούτου που θα μπορούσε να παραχθεί αν οι άνθρωποι που στερούνται θέσεις εργασίας συνδυάζονταν με τα μέσα παραγωγής που είναι αδρανή και αναξιοποίητα.

* * * *

«Τα κοινωνικά κινήματα δεν έχουν εξελιχθεί ακόμη σε πολιτικές οργανώσεις»

Το όλο εγχείρημα των συνεταιριστικών επιχειρήσεων αποτελεί ένα από τα πιο γρήγορα αναπτυσσόμενα εναλλακτικά μοντέλα

* Και όμως, τι κάνει η Αριστερά;

- Αν και η καπιταλιστική κρίση προσφέρει επίσης, με διαλεκτικό τρόπο, ευκαιρίες στους αντικαπιταλιστές, εν τούτοις εκείνοι μόλις έχουν αρχίσει να τις εκμεταλλεύονται. Πολλοί από τους σημερινούς ριζοσπάστες έχουν αποφύγει σε μεγάλο βαθμό τη γλώσσα, τις έννοιες και την εικόνα που σχετίζονται με τις προηγούμενες μορφές αντικαπιταλισμού: τον παραδοσιακό σοσιαλισμό, την ΕΣΣΔ, την Κίνα και τις περιθωριοποιημένες, συχνά σεκταριστικές ομάδες που εξακολουθούν να ταυτίζονται με τις εν λόγω μορφές. Διάφορα είδη αναρχισμού και ανορθόδοξου μαρξισμού (παλαιά και νέα) έχουν έρθει στην επιφάνεια και έχουν βρει συνοδοιπόρους στην Αριστερά. Αυτά τα ποικίλα κοινωνικά κινήματα έχουν διαμορφώσει κριτικές αναλύσεις για την κρίση που βρίσκεται στις ρίζες του καπιταλισμού, αλλά δεν έχουν ακόμη εξελιχθεί ή συγχωνευθεί σε πολιτικές, μόνιμες και αυτοσυνειδητοποιούμενες αντικαπιταλιστικές οργανώσεις.

* Ενδεικτικά παραδείγματα από το σημερινό κόσμο που θα λέγατε ότι δείχνουν το μέλλον του σοσιαλισμού;

- Σε πάρα πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, αναπτύσσονται γρήγορα αντικαπιταλιστικές κοινωνικές συνειδήσεις και αντικαπιταλιστικές συνιστώσες κοινωνικής διαμαρτυρίας. Αυτή η απόκτηση συνείδησης είναι πολύ σημαντική ασχέτως του γεγονότος ότι σε πολλές χώρες δεν συνοδεύεται ακόμη από πιο αναπτυγμένες μορφές οργάνωσης. Βλέπεις ότι ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο καπιταλισμός ήταν γενικά αποδεκτός χωρίς κριτική, το επίπεδο της αντικαπιταλιστικής κριτικής είναι μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη φορά από την εποχή της Μεγάλης Υφεσης του ΄30.

Κινήματα που στοχεύουν στο να αντικαταστήσουν την καπιταλιστική οργάνωση του πλεονάσματος με συλλογικές (σοσιαλιστικές, κομμουνιστικές) μορφές του πλεονάσματος αναπτύσσονται σε όλο τον κόσμο. Εως τώρα, αυτά τα κινήματα παραμένουν σκόρπια και μικρά (με εξαίρεση το Μοντραγκόν στην Ισπανία), αλλά η ανάπτυξή τους και η αυξανόμενη έμφαση που δίνουν στους εργατικούς συνεταιρισμούς αποτελούν άλλη μία έκφραση της αυξανόμενης αντικαπιταλιστικής συνείδησης. Οσον αφορά το Μοντραγκόν, είναι το μεγαλύτερο και ίσως το πιο επιτυχημένο παράδειγμα αυτοδιοικούμενων επιχειρήσεων στον κόσμο.

Η Συνεταιριστική Επιχείρηση του Μοντραγκόν ξεκίνησε το 1956 με έξι εργάτες, που οργανώθηκαν γύρω από ένα συνεταιρισμό εμπνευσμένοι από τις ιδέες και την πρωτοβουλία ενός Ισπανού ιερέα, και σήμερα απασχολεί πάνω από 100.000 εργαζομένους. Είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση στο βασκικό τμήμα της Ισπανίας και η δέκατη μεγαλύτερη επιχείρηση σε όλη την Ισπανία. Διαθέτει εκτεταμένα εργαστήρια έρευνας και ανάπτυξης, δημιουργώντας νέους τρόπους για την παραγωγή νέων προϊόντων, και έχει το δικό της πανεπιστήμιο για να εκπαιδεύει τους εργαζομένους της και όσους άλλους ενδιαφέρονται για την οικοδόμηση και τη λειτουργία δημοκρατικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Το όλο εγχείρημα των συνεταιριστικών επιχειρήσεων αποτελεί ένα από τα πιο γρήγορα αναπτυσσόμενα εναλλακτικά μοντέλα στα οικονομικά και την πολιτική του καπιταλισμού. 

Πηγή: Ελευθεροτυπία, Red NoteBook

Κομμουνισμός. Γιατί όχι; Ή τι άλλο;

του Χρήστου Λάσκου

«Το να κρίνουμε τον σοσιαλισμό βάσει των αποτελεσμάτων του εντός των ορίων μιας απελπιστικά απομονωμένης χώρας ισοδυναμεί με το να βγάζουμε συμπεράσματα για την ανθρώπινη φυλή βάσει κάποιας μελέτης επάνω σε ψυχοπαθείς στο Καλαμαζού».

T. Eagleton

Κινούμαστε, πλέον, στον 7ο χρόνο από το ξέσπασμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης. Κι όσο κι αν το σύστημα απέτρεψε την κατάρρευση επιλέγοντας να προβεί στη μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση στην ιστορία του καπιταλισμού, φροντίζοντας να ρίξει δεκάδες τρισεκατομμύρια δολάρια για την προστασία του χρηματοπιστωτικού τομέα, τα θεμελιώδη προβλήματα παραμένουν ανεπίλυτα.

Η απομόχλευση προχωράει με ρυθμούς χελώνας, το ιδιωτικό χρέος παραμένει πρωτοφανές ιστορικά, το δημόσιο, με όλη τη δολοφονική λιτότητα, ελάχιστα συμπιέζεται.

Η κάμψη της παραγωγής έχει αγγίξει έντονα και τα αναδυόμενα «θαύματα», η μεγέθυνση αγκομαχάει. Η συσσώρευση υστερεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε οποιαδήποτε ανάκαμψη βασισμένη σε επενδύσεις να αποτελεί όνειρο θερινής νυκτός.

Πράγματα λογικά κι αναμενόμενα, βέβαια, στο μέτρο που τα ποσοστά κέρδους δεν ανακάμπτουν στο δέοντα, για τους κατόχους κεφαλαίου, βαθμό, παρόλο που οι ασκούμενες πολιτικές έχουν επιτύχει μια εκτίναξη της μάζας του κέρδους οφειλόμενη σε μια απίστευτη αναδιανομή εισοδήματος και πλούτου σε βάρος του κόσμου της εργασίας.

Και δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο παγκόσμιος καπιταλισμός θα συνεχίσει να κινείται σε μια παρόμοια τροχιά έως ότου αναληφθεί η καταστροφή του υπερσυσσωρευμένου κεφαλαίου στην έκταση που απαιτείται.

Γι΄ αυτό και όλο και περισσότερο συνειδητοποιείται -ακόμη και από τα συστημικά θινκ τανκς- πως ένα νέο επεισόδιο, μεγαλύτερο κι απ’ αυτό του 2008, είναι αναπόφευκτο τα επόμενα χρόνια. Ομολογείται, δηλαδή, πως δεν υπάρχει «ομαλή» λύση επαναφοράς στη προηγούμενη της κρίσης συνθήκη και αρχίζει να λέγεται πως, όπως και με την κρίση του μεσοπολέμου, «τίποτε δεν αποκλείεται». Δεν είναι τυχαίο, έτσι, πως ο Βάλτερ Μίνχαου των Financial Times προϋπαντεί το 2014 βρίσκοντάς του ισχυρές αναλογίες με το 1914 του Μεγάλου Πολέμου.

Επιπλέον, όπως επισημαίνει ο ανανήψας θατσερικός Τζον Γκρέυ: «Οι μεσαίες τάξεις ανακαλύπτουν εκ νέου τις συνθήκες υπό τις οποίες υπέφερε το προλεταριάτο του δέκατου ένατου αιώνα, δηλαδή την οικονομική ανασφάλεια χωρίς περιουσιακά στοιχεία». Ορθή διαπίστωση, που σημαίνει πως, ακόμη και στις μητροπόλεις του καπιταλισμού, ένα όλο και μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού προλεταριοποιείται με ρυθμούς ραγδαίους, ενώ, την ίδια στιγμή, αποστερείται όλα εκείνα τα δημόσια αγαθά, που, ως επιστέγασμα μεγάλων, αιματηρών και μακροχρόνιων αγώνων, άλλαξαν τόσο τη ζωή των ανθρώπων μετά το 1945.

Να, λοιπόν, που, μ’ αυτά και μ’ αυτά, εκεί που προσπαθούσαν να μας πείσουν επί δεκαετίες πως ο μαρξισμός «έχει ξεπεραστεί», ξεπερασμένος, από την άποψη των άμεσων συμφερόντων και αναγκών της μεγάλης πλειοψηφίας του παγκόσμιου πληθυσμού, φαίνεται να είναι ο καπιταλισμός. Αλλά και με γνώμονα τα δικά του μέτρα, η αδυναμία του να συνεχίσει τη συσσώρευση χωρίς την πρόκληση τεράστιων καταστροφών δείχνει ότι η μαρξική διατύπωση πως όριο του κεφαλαίου είναι το ίδιο το κεφάλαιο βρίσκει σήμερα τη πιο ηχηρή της επιβεβαίωση. Σε συνδυασμό με την οικολογική διακινδύνευση, που αδυνατεί να διαχειριστεί με στοιχειωδώς ασφαλή τρόπο και την τρομερή εξαθλίωση, που προκαλεί στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, αλλά και μέσα ακόμη στους «θύλακες ευημερίας», νομίζω πως το ζήτημα της ευθανασίας του επανατίθεται από τα πράγματα.

Που σημαίνει πως η επικαιρότητα του επαναστατικού προτάγματος επανέρχεται δριμέως. Που σημαίνει, δηλαδή, πως η επαναφορά του Μαρξ, ως αποδεκτού οικονομολόγου ακόμη κι από τον Εκόνομιστ δεν είναι παρά μια προσπάθεια να ξεχαστεί πως ο Μαρξ δεν ήταν οικονομολόγος, ούτε επιστήμων (sic) γενικώς. Να τινάξει το καπιταλιστικό σύμπαν στον αέρα ήταν ο στόχος του. Άρα, αν ο μαρξισμός ξαναγίνεται επίκαιρος, τότε η «ανατίναξη» είναι ακόμη πιο επίκαιρη.

Είμαστε υποχρεωμένοι, λοιπόν, να μιλήσουμε ξανά για τον κομμουνισμό. Να ξαναθέσουμε το αίτημα της αταξικής κοινωνίας ως γέννημα της πραγματικής τωρινής κίνησης, που αντιστέκεται, καταργεί και δημιουργεί. Να αντικρύσουμε εκ νέου το φάντασμα να «πλανιέται πάνω από την Ευρώπη», πάνω από τον κόσμο.

Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο εκκινούσε με το φάντασμα ανταποκρινόμενο πολιτισμικά στη γκόθικ ατμόσφαιρα της εποχής του, αλλά και γιατί κάτι πραγματικά στοίχειωνε τον ύπνο των αφεντικών. Οι επικίνδυνες τάξεις στριφογύριζαν, βρίσκονταν σε κίνηση ακόμη κι όταν δεν το έβλεπε κανείς. Ενώ τα χτυπήματα, το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, στα εθιμικά δικαιώματα των φτωχών ήταν διαρκή και εξαιρετικά αποτελεσματικά, ισοπεδώνοντας όρους ζωής, που κρατούσαν αιώνες στην Ευρώπη, φτιάχνοντας τους απόλυτα αποστερημένους άμεσους παραγωγούς χωρίς τους οποίους το κεφάλαιο το ίδιο δεν υπάρχει, ταυτόχρονα δημιουργούσαν το κίνημα που άλλαζε τον κόσμο διαρκώς.

Σήμερα υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις, υλικές, γνωστικές και επικοινωνιακές, ώστε μια ποιοτικά πλούσια εξισωτική κοινωνία να είναι δυνατή. Μια κοινωνία, με διανεμητική αρχή «ο καθένας ανάλογα με τις ικανότητές του στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του», είναι σε σημαντικό βαθμό εφικτή.

Και το γεγονός πως ο κομμουνισμός είναι μια λέξη που μαγαρίστηκε ιστορικά δεν αποτελεί λόγο αποσιώπησης. Το ίδιο συνέβη με όλες τις ευγενικές εκφράσεις των ανθρώπινων συλλογικών ονείρων. Δεν πρόκειται για μοίρα που του ανήκει αποκλειστικά ή κατεξοχήν.

Επιπλέον, τώρα ξέρουμε ξανά –και από εμπειρία αυτή τη φορά– τι είναι και τι δεν είναι.

Δεν είναι μια κοινωνική θέσμιση στρατοπεδικής εξίσωσης προς τα κάτω, αλλά εκείνη η κοινωνία, όπου «η απελευθέρωση του καθενός είναι όρος για την απελευθέρωση όλων». Προσοχή: πρώτα ο καθένας μετά οι όλοι.

Το γεγονός δε πως η απελευθέρωση δεν μπορεί ποτέ να επιτελεστεί ως κατά μόνας ηδονή δεν σημαίνει πως προσβλέπει πρωταρχικά στο κράτος.

Ο κομμουνισμός δεν είναι γενικευμένος κρατισμός, αλλά καθολική συνεργασία των ανθρώπων, η κοινωνία των «ελεύθερα συνεταιρισμένων παραγωγών». Γι’ αυτό και ο Μαρξ αν, έξαλλος, αποκήρυξε μετά βδελυγμίας κάτι στην Κριτική του Προγράμματος της Γκότα, αυτό είναι η ακραία κρατιστική απόκλιση αυτού του πρώτου σοσιαλιστικού προγράμματος.

Αυτής της θέσμισης είναι η ώρα σήμερα περισσότερο από ποτέ. Ας αρχίσουμε να το λέμε περισσότερο. Γιατί για τρέχουσα πολιτική πρόκειται, για άμεση απάντηση πριν η αμαξοστοιχία εκτροχιαστεί. Γιατί, επιπλέον, από σήμερα χτίζεται δεν παραπέμπεται στο μακρινό μέλλον. Ή αλλάζει από τώρα τον κόσμο ή δεν θα τον αλλάξει ποτέ.

* * *

Η επανάκαμψη του Μαρξ αυτή την επιτακτική επικαιρότητα του κομμουνισμού υποσημειώνει. Και, μαζί, αντανακλά την ένοχη συνείδηση του κεφαλαίου.

Του κεφαλαίου, που, όπως έγραψε ο Ντανιέλ Μπενσαΐντ ενώ «δεν ήταν παρά ένας αρχάριος κακοποιός την εποχή που ο Μαρξ σχεδίαζε το πορτρέτο του, σήμερα έχει γίνει ένας δολοφόνος κατά συρροή που ρημάζει ολόκληρο τον πλανήτη».

Οι μέρες οι καλές, η «χρυσή μεταπολεμική εποχή» δεν θα ξανάρθει. Δεν υπάρχει καμιά εναλλακτική εκτός από τον αντικαπιταλισμό, ακόμη κι αν έχουμε πολύ μετριοπαθείς προσδοκίες για την ανθρώπινη ζωή. Γι’ αυτό, λοιπόν, κομμουνισμός.

Πηγή alterthess και δυο σχόλια από Red Notebook

Σχόλιο από: Leftrip

Ο αρθρογράφος παρουσιάζει ορθά την διαδικασία προλεταριοποίησης της μεσαίας τάξης στις Δυτικές κοινωνίες μέσω των προγραμμάτων λιτότητας και της μείωσης του κοινωνικού κράτους. Παρόλαυτα, δεν περιλαμβάνει στην ανάλυση τις αντίστροφες διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, πολλές από αυτές είναι ιδιαίτερα πολυπληθής και με σημαντικό γεωστρατηγικό ρόλο. Ο Δυτικός καπιταλισμός προ 50 ετών εκπροσωπούσε το 1/6 της γης πλυθησμιακά, ενώ σήμερα μιλάμε για τα 4/6, τουλάχιστον. Αυτό από μόνο του δημιουργεί μία τεράστια συμπίεση στο σύστημα, και ειδικά στις μεσαίες τάξεις των παραδοσιακών χωρών. Αν προσθέσει κανείς και την δύναμη των πολυεθνικών, παράλληλα με την υποχώρηση της πολιτικής έναντι του κεφαλαίου, το μείγμα παρουσιάζεται εκρηκτικό. Θέλουν και άλλοι να γευτούν την ευημερία που ζήσαμε, και έχουν κάθε δικαίωμα να το κάνουν.

Σχόλιο από: aftercrisis

Η μηχανή του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, φαίνεται να έχει σήμερα σοβαρότατα προβλήματα «απόδοσης» στην παλιά Δύση (ΗΠΑ + Ευρώπη). Αντίθετα, στην Κίνα (και σε άλλα BRICS) ο δυναμισμός της, προς το παρόν, εμφανίζει ασταμάτητη ανοδική τάση. 

Ωστόσο, για τη μεσο-μακροπρόθεσμη διάρκεια (σε κλίμακα 30 - 50 ετών), οι παρατηρήσεις του I. Wallerstein - και άλλων - για το παγκόσμιο κεφαλαιοκρατικό σύστημα φαίνονται εύλογες. Η πτώση της συσσωρευτικής ζήτησης και η τάση του ποσοστού του κερδους στη Δύση λόγω υπερσυγκέντρωσης του πλούτου, η σχετική σπάνη στις πρώτες ύλες, η κλιματική αλλαγή, είναι οι 3 ισχυροι αντίρροποι άνεμοι.